Μοίρα

Εκπομπή 19. Από τον κύκλο εκπομπών με τίτλο Μονολογώντας. Top melody 104.9

Όποιου του μέλει να πνιγεί ποτέ του δεν πεθαίνει. Νομίζω ότι αυτή η φράση αποδίδει πιστά το νόημα της μοίρας. Έχει συμβεί σε όλους μας υποθέτω να τη σκεφτούμε αυτή τη φράση σε κάποια ακραία και δύσκολη στιγμή της ζωής μας. Όταν τη γλιτώσαμε παρά τρίχα. Όποιου του μέλει να πνιγεί, ποτέ του δεν πεθαίνει.

Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, μοίρα είναι ο χαρακτήρας μας. Σπουδαία πρόταση του σκοτεινού φιλόσοφου. Ο χαρακτήρας μας φτιάχνει τη μοίρα. Παραμένω όμως προβληματισμένος. Γιατί αν η μοίρα έχει ήδη φτιάξει το χαρακτήρα μας τότε τι γίνεται; Λογοπαίγνιο θα μου πείτε. Ναι, λογοπαίγνιο. Δε θα διαφωνήσω μαζί σας. Δε μ’ αφήνει όμως να ησυχάσω.

Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει μοίρα σαν αυτόνομη οντότητα. Κι αυτή η αυτόνομη οντότητα οριοθετεί και επηρεάζει τη ζωή του καθένα χωριστά και τη ζωή στο σύνολό της. Μια υπόθεση εργασίας. Και να ένα ερώτημα. Έχει η μοίρα συνείδηση του εαυτού της; Αντιλαμβάνεται την ύπαρξή της; Αγωνιά μην τυχόν κάνει λάθος; Αυτοαμφισβητείται;

Αν υπάρχει μοίρα, με ποιους συνδιαλέγεται; Σε ποιον δίνει λογαριασμό. Δηλαδή υπάρχει μοίρα για τη μοίρα; Γιατί αν το τυχαίο κυριαρχεί στη μοίρα, τότε δεν υπάρχει μοίρα. Τότε μόνο οι πιθανολογήσεις και η τυχαιότητα ελέγχουν τη ζωή.

Ενδεχομένως αυτό που λέμε τύχη να είναι μέρος της μοίρας. Ή μάλλον η μοίρα παίζει με την τύχη όπως η γάτα με το ποντίκι. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Δίνουμε σε πέντε ανθρώπους δέκα χαρτιά της τράπουλας. Διαφορετικά. Φροντίζουμε όμως το άθροισμά τους να είναι σε όλα δέκα. Λέμε στους παίχτες να ρίξουν τα χαρτιά. Τα χαρτιά πέφτουν τυχαία. Το αποτέλεσμα όμως είναι σε όλους το ίδιο. Εμείς το ξέρουμε, αυτοί δεν το ξέρουν. Κι αγωνιούν και προσπαθούν κάνοντας προβλέψεις, χαίρονται ή απογοητεύονται. 

Υπόκειται η μοίρα στο χρόνο; Ή ο χρόνος είναι μια διάσταση της μοίρας; Ή πρόκειται για έννοιες ανύπαρκτες, εικονικές. Οπότε λέγοντας μοίρα δεν εκφράζουμε τίποτα περισσότερο από την επιθυμία μας να δούμε τι κρύβεται πίσω από τον καθρέφτη. Γιατί όμως έχουμε την ανάγκη να υπάρχει κάτι πίσω από τον καθρέφτη; Πώς θα μας φαινόταν αν συνειδητοποιούσαμε ότι ούτε ο χρόνος υπάρχει κι ότι όλα συμβαίνουν μέσα σε μια απέραντη στιγμή, σε ένα αέναο παρόν;

Θεωρούμε ωστόσο σαν υπόθεση εργασίας ότι η μοίρα υπάρχει σαν αυτόνομη οντότητα. Μπορούμε να την εξευμενίσουμε; Μπορούμε να την επηρεάσουμε ή να την αποφύγουμε; Η μοίρα απορροφά τους ψυχικούς κραδασμούς και κατά συνέπεια μεταβάλλεται ανάλογα τους ανθρώπους ή είναι αναλλοίωτη;

Οι λαοί στην μακραίωνη ιστορία τους φτιάξανε κάποιους κώδικες γι’ αυτό το σκοπό. Κι έχει νόημα. Η μαντική τέχνη. Μέσα από τη μαντεία αποκαλύπτεται το μέλλον και κατ’ επέκταση η πρόληψη να το αποφύγουμε ή να το επιζητήσουμε. Αναφέρω ενδεικτικά το βιβλίο των Αλλαγών, το Ι Τσινγκ. Οι Ρούνοι το αλφάβητο των βόρειων λαών. Στην αρχαία Ελλάδα η οιωνοσκοπία. Το πέταγμα των πουλιών μπορούσε να προφητεύσει το μέλλον. Η τράπουλα Ταρώ. Αυτή η προσπάθεια των ανθρώπων να κοιτάξουν το μέλλον ισχύει και στις μέρες μας. Καφέδες, χαρτιά, άστρα. Όρεξη να έχεις.   

Ένα από τα ονομαστά μαντεία της αρχαίας Ελλάδας ήταν το μαντείο της Δωδώνης.  Σελοί ονομάζονταν οι προφήτες ιερείς. Μεταφράζανε το ψίθυρο από τα φύλλα της βελανιδιάς. Και λέγανε τις προφητείες τους. Και μια λεπτομέρεια. Οι Σελοί δεν πλένανε τα πόδια τους.

Θα υπήρχε μοίρα αν δεν υπήρχαν άνθρωποι; Ακόμη περισσότερο. Θα υπήρχε μοίρα αν δεν υπήρχε η εμφάνιση της ζωής όπως την ξέρουμε; Αν ναι, τότε η μοίρα ταυτίζεται με τον πυρήνα της φύσης, δηλαδή την ενέργεια. Κι όλα τα υπόλοιπα είναι λόγια του αέρα.  

Ένα επίσης ενδιαφέρον μαντείο είναι του Τροφώνιου. Δυστυχώς όμως ο σχολιασμός δεν τυπώθηκε λόγω βλάβης του εκτυπωτή. Μένει εδώ ένα κενό, λες κι η μνημοσύνη με τη λήθη να θέλουν να πάρουν εκδίκηση για τις αυθαιρεσίες. Το μαντείο αυτό βρίσκεται στη  Λειβαδιά, αν σας φέρει ο δρόμος εκεί, αξίζει μια επίσκεψη.

Το μαντείο των Δελφών ήταν το πλέον ονομαστό. Ακόμη και σήμερα μια επίσκεψη στους Δελφούς αφήνει τον επισκέπτη άφωνο. Είναι και το τοπίο εντυπωσιακό. Στο μαντείο των Δελφών η Πυθία ανεβασμένη στον τρίποδα έχοντας πλάι της τον ομφάλιο λώρο, εισπνέοντας φύλλα δάφνης, έπεφτε σε έκσταση κι άρχιζε έναν παραληρηματικό λόγο. Οι προφήτες αποκωδικοποιούσαν αυτό το παραλήρημα. Οι προβλέψεις της Πυθίας ήταν μπερδεμένες ή αμφιλεγόμενες.

Παράδειγμα ένα. , η βροχή από τον αίθριο ουρανό. Τάραντας.

Παράδειγμα δύο. Ουκ εν τω πολέμω θνήξεις. 

Παραμένουμε στην υπόθεση ότι η μοίρα υπάρχει σαν αυτόνομη οντότητα. Θεωρούμε επίσης δεδομένο την τελολογία. Και το ερώτημα. Η μοίρα είναι η κλωστή με την οποία υλοποιείται το κοσμικό σχέδιο ή είναι το ίδιο το κοσμικό σχέδιο; Με άλλα λόγια. Η μοίρα είναι το μέσο για την υλοποίηση του σκοπού ή ο σκοπός ο ίδιος, οπότε η μοίρα ταυτίζεται με τη συνείδηση της Φύσης;

Η μοίρα είναι άδηλος. Αν υποθέσουμε ότι έρχεται κάποιος και μας λέει ότι υπάρχει κάποια παρακαμπτήριος της μοίρας την οποία μπορούμε να ακολουθήσουμε και να ξεφύγουμε από τη μοίρα. Θα αποφασίζαμε να ακολουθήσουμε την παρακαμπτήριο ή θα επιλέγαμε την άδηλο μοίρα; Το ερώτημα είναι άκρως θεωρητικό, η αμφιβολία όμως ανθρώπινη. Ίσως μάλιστα αυτή να είναι και η Θεϊκή μας φύση.  

Δεν πρέπει επίσης να μας διαφεύγει ότι η μοίρα είναι το κλασικό κι αδιαμφισβήτητο καταφύγιο της αποτυχίας και της δυστυχίας. Για ότι στραπάτσο μας συμβαίνει φταίει η μοίρα. Η μαύρη μοίρα. Ας μη τα ξεχνάμε αυτό. Ενδεχομένως η μοίρα να είναι μια μυθοπλασία όπου όλοι λίγο πολύ βολεύουμε τον θλιβερό εαυτό μας, την κατάντια μας. 

Το επόμενο σχόλιο είναι στα λατινικά κι επειδή λατινικά δεν ξέρω, ας ακούσουμε ένα τραγουδάκι.

Και καλά αν μιλάμε για τη μοίρα σαν μια ενιαία και αυτόνομη οντότητα. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που οι μοίρες είναι πολλές. Τι γίνεται όταν οι μοίρες είναι ένα σύνολο πεπερασμένο μεν στον αριθμό αλλά ασύλληπτο για τε δεδομένα μας; Τι γίνεται στην περίπτωση που οι μοίρες ψάχνουνε τους ανθρώπους για να ολοκληρωθούν αυτές οι ίδιες; Κάτι σαν τις ψυχές ένα πράγμα που ανακυκλώνονται σε ανθρώπινα σώματα παλεύοντας να κλείσουν τον κύκλο τους;

Στου κασίδη το κεφάλι μαθαίνει ο κουρέας την κομμωτική τέχνη. Έτσι κι εν προκειμένω. Μια και τα δεδομένα είναι ελάχιστα, ο καθένας μπορεί να πει το κοντό του και το μακρύ του, αναλόγως τη μούρλια του, τις πεποιθήσεις του, τη φαντασία του. Δε θα αποτελέσω εγώ εξαίρεση. Κι έτσι προσθέτω μια ακόμη εκδοχή στο θέμα μοίρα. Κι αν η μοίρα ανήκει στο παρελθόν; Αν δηλαδή πρόκειται για μια ανάμνηση παλιότερης ζωής. Όταν δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη η συνείδηση του εγώ, όπως στη περίπτωση του Παραδείσου. Η μοίρα σαν παρελθόν κι η αναζήτησή της σαν ανάμνηση μια παλιότερης συλλογικής ζωής με συλλογική συνείδηση. Και ποιο είναι εν τέλει το ζητούμενο; Η συνείδηση του εγώ ή συλλογική συνείδηση; Και γιατί πρέπει αυτά τα δύο να βρίσκονται σε διάσταση;

Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες οι μοίρες ήταν τρεις. Η Κλωθώ, η Λάχεσις και η Άτροπος. Αυτές εμφανίζονταν με τη γέννηση του παιδιού. Η Κλωθώ ύφαινε την κλωστή της ζωής, η Λάχεσης έδινε τα χαρίσματα ή τα μειονεκτήματα, η Άτροπος έκοβε την κλωστή. Κανείς Θεός δε μπορούσε να ανατρέψει αυτήν την τάξη των πραγμάτων. Και σ’ αυτό νομίζω ότι πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερο βάρος. Ο Παντοδύναμος Δίας δε μπορούσε να αγνοήσει τις μοίρες. Δε μπορούσε να κάνει του κεφαλιού του. Ο ντετερμινισμός της μεταφυσικής.   

Κατά τη γνώμη του φίλου μου Γάμα Μι, η μοίρα είναι ένας αλχημιστής Γεωμέτρης. Αναζητά τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο αντικειμενικό και το υποκειμενικό προσπαθώντας να αναγάγει το τετράγωνο σε κύβο, τον κύκλο σε σφαίρα. Βέβαια ο Γάμα Μι, πρέπει να τονίσω ότι έχει λυμένο το οικονομικό ζήτημα.  

Ελεύθερος άνθρωπος είναι αυτός που γίνεται μοίρα στη μοίρα του και λεφτεριά στη λεφτεριά του! Αυτό είναι το συμπέρασμα που κατέληξα διαβάζοντας, ρωτώντας, κουβεντιάζοντας. Το πώς το πετυχαίνει κανείς αυτό, είναι άλλη ιστορία.

Κι ένα ρεαλιστικό ερώτημα. Και κατά πόσο μας ενδιαφέρουν όλα αυτά και μάλιστα σε μια περίοδο όπου η χώρα έχει μπει σε μια περιπέτεια με σκοτεινό και ζοφερό μέλλον; Νομίζω ότι μας ενδιαφέρουν. Όχι γιατί θα πάρουμε σαφείς απαντήσεις, αλλά γιατί δικαιώνουμε τη λέξη άνθρωπος, άνω θρώσκω που σημαίνει σηκώνω το κεφάλι και κοιτάζω. Μια συγκινητική προσπάθεια να υψωθούμε πέρα από τις αισθήσεις μας, να αγγίξουμε, να ψηλαφίσουμε το αθέατο. Ακόμη και να το κατασκευάσουμε. Αυτή είναι η αξία τους. Και δε μπορώ να μην κάνω μια ιδιαίτερη μνεία στο ζεύγος Ταξιάρχη και Μελπομένη Μπαγαπόντη. Σ’ αυτούς χρωστώ τις μεταφυσικές μου ανησυχίες αν και δεν κρύβω ότι λίγο έλειψε να με τρελάνουν αμφότεροι.

Από όλα αυτά τα ερωτήματα τα αναπάντητα, ας μείνουν τα τραγούδια. Κι ας συντροφέψουν αυτά τις διανοητικές ακροβασίες μας στα τοπία του λυκόφωτος.